شكل چهارم و شرايط آن
شكل چهارم آن است كه " حد وسط " موضوع در صغرا و
محمول در كبرا باشد ، و اين دورترين اشكال از ذهن است . ارسطو كه مدون
منطق است اين شكل را ( شايد به علت دوری آن از ذهن ) در منطق خويش
نياورده است ، بعدها منطقيين اضافه كردهاند . شرايط اين شكل يكنواخت
نيست ، يعنی به دو صورت میتواند باشد ، به اين نحو كه :
1 - هر دو مقدمه موجبه باشد .
2 - صغرا كليه باشد .
و يا به اين نحو كه :
1 - مقدمتين در ايجاب و سلب اختلاف داشته باشند .
2 - يكی از دو مقدمه ، كليه باشد .
برای احتراز از تطويل ، از ذكر مثالهای منتج و عقيم خودداری میكنيم ،
زيرا هدف ما بيان اصول و كليات منطق است نه درس منطق . در اينجا خوب
است دو بيت معروفی را كه چهار شكل را تعريف كرده ، برای بهتر به خاطر
ماندن آنها ذكر كنيم .
اوسط اگر حمل يافت در بر صغرا و باز وضع به كبرا گرفت شكل نخستين
شمار
حمل به هر دو دوم ، وضع به هر دو سوم
رابع اشكال را عكس نخستين شمار
هم خوب است بيت معروف ديگری كه شرائط اشكال چهارگانه را با علائم
رمز ، يعنی با حروف بيان كرده است برای ضبط نقل كنيم :
مغكب اول خين كب ثانی و مغ كاين سوم در چهارم مين كغ ، يا خين كاين
شرط دان
علائم رمزی به اين شرح است :
م = موجبه بودن .
غ = صغرا .
ك = كليت .
ب = كبرا .
خ = اختلاف مقدمتين در ايجاب و سلب .
ين = مقدمتين .
اين = احدی المقدمتين ( يكی از دو مقدمه